مقدمه
مشکلات مربوط به کمی کردن پارامترهای ایمنی در حمل و نقل، همواره ارزیابی های کیفی این مقوله راه به همراه داشته است. در شرایط فقدان آمار تصادفات جاده ای، روش بازرسی ایمنی راه به عنوان یکی از اصلی ترین ابزارهای مورد استفاده در تمام دنیا با تکیه بر قضاوت مهندسی ناظران مورد استفاده قرار گرفته است. در این روش همواره ارائه راهکار و تعیین اولویت آن بر اساس قضاوت ناظر و متولیان امور حمل و نقل صورت می گیرد. در این مقاله برای غلبه بر این نقطه ضعف و امکان معیاردهی به قضاوت های کیفی، با الهام از روش نمره دهی و نیز فرآیند تحلیل ترتیبی در انتخاب گزینه های مدیریتی و همچنین استفاده از مفهوم بازرسی ایمنی راه، روشی برای انتخاب و تشخیص میزان اولویت پروژه های تحت بررسی برای ارتقای ایمنی طراحی گردیده است. همچنین به منظور کاربردی شدن روش، و محاسبه تاثیر عوامل متشکل در احتمال بروز حادثه در شبکه معابر دو خطه دو طرفه بین شهر ی، با استفاده از پرسشنامه هایی که توسط 4 متخصص ایمنی جاده ای تکمیل گردیده، سهم عوامل فوق بدست آمده است. این مقاله نشان می دهد که ده عامل مهمتر در بروز حوادث جاده ای در مجموع نیمی از احتمال بروز حادثه را تشکیل می دهند.
کلمات کلیدی:
ارزیابی ایمنی راه، بازرسی ایمنی، شبکه راه های دوخطه دو طرفه بین شهری، فرایند تحلیل ترتیبی
انسان، راه، وسیله نقلیه سه عامل مهم و تاثیر گذار در سیستم حمل و نقل و ترافیک هستند. اگر روشهایی به کار گرفته شود تا این سه عامل در ارتباط با یکدیگر و مستقل از هم، بدرستی عمل کنند، پیامدهای مثبتی را از جمله افزایش سطح ایمنی حرکت، افزایش بهروری و کاهش در هزینه های اجرایی را بدنبال خواهد داشت. رشد جمعیت شهرها افزایش وسایل نقلیه توسعه روز افزون شبکه معابر و به تبع آن افزایش استفاده از تجهیزات و تسهیلات حمل و نقل به عنوان یک روند طبیعی در شهرهای کشور مطرح می باشد. در این میان بایستی در نظر داشت که شهرهای جدید نیز از این قاعده مستثنی نخواهند بود. باید از فلسفه جدید جهت احداث شبکه حمل و نقل و جداسازی انواع وسایط نقلیه در شهرهای جدید استفاده شود.
تجربه احداث شهرهای جدید در دنیا نشان می دهد که قبل از احداث شهرهای جدید به تهیه طرح جامع حمل و نقل نیاز است. این طرح بایستی شامل جزئیات احداث شبکه های حمل و نقل و سیستمهای حمل و نقل عمومی باشد.
شهر جدید پرند در میان شهرهای جدید برای سکونت 150000 نفرطراحی گردیده است این شهر باید پذیرای خودروهای فراوانی در سالهای آینده باشد. لذا باید حجم عبوری این خودروها، محل توقف یا پارکینگ های مختلف شهری، دپوترمینال ها، وسائط حمل و نقل عمومی، آلودگی هوا، آشنایی با معابر و راه ها، هدایت مسیر صحیح، ایمن سازی معابر بررسی شده و در طرحهای اولیه مورد دقت و نظر قرار گیرد. تا در طرحهای فرادست و پیش رو هزینه هایی به مراتب زیادتر به شهر تحمیل نگردد. از میان الگوهای خطی، شعاعی، شطرنجی، نامنظم، الگوی در نظر گرفته شده برای شبکه معابر شهری شهر جدید پرند الگوی شطرنجی است. این نوع شبکه ضمن توجه به موقعیت مرکز شهر، ارتباط اصلی برون شهری و دسترسی مطلوب از داخل شهر به شبکه راههای منطقه ای را تامین می نماید و دارای قابلیت با کاریهای مختلف را داراست. بخش مسکونی پرند شکلی کشیده در جهت شمال غربی - جنوب شرقی دارد. برای ایجاد ارتباط با مرکز شهر و همچنین کاربریهای مجاور شهر احداث راههای ارتباطی شمال شرقی -جنوب غربی ضروری خواهد بود. از سوی دیگر به دلیل حجم بالای سفرهای برون شهری کاری در ساعات اوج که می بایست به سهولت به دو محور اصلی آزاد راه ساوه و جاده قدیم ساوه دسترسی داشته باشند، ایجاد محورهای ارتباطی شمال غربی - جنوب شرقی برای توزیع بهینه ترافیک را ضروری خواهد نمود. و در نگاهی کلان تر می توان گفت: ارتباط و اتصال شهر پرند به شبکه ارتباطی منطقه بصورت زیر انجام خواهد شد:
ارتباط ناحیه صنعتی با شبکه ارتباطی منطقه از طریق دو جبهه شمالی و غربی شهر صورت خواهد گرفت که جبهه شمالی عمدتا"به ترافیک باری و جبهه غربی به ترافیک مسافری اختصاص خواهد یافت.
ارتباط ناحیه مسکونی با شبکه ارتباطی منطقه صرفا" از جهت شرق و از طریق سه جبهه انجام خواهد شد بخش اعظم ترافیک ورودی و خروجی از این جبهه را ترافیک مسافری تشکیل خواهد داد
گستره دید مطالعاتی این شهر رو به آینده بوده و یقینا" با وسعت یافتن هر چه بیشتر این شهر لزوم توجه به این امر حیاتی بیش ار پیش به خوبی احساس خواهد شد.,
روابط متقابل بین کاربری زمین، حمل و نقل و ایمنی معابر:
نوع کاربری زمین و نحوه برنامه ریزی حمل و نقل می تواند هم در کوتاه مدت و هم دراز مدت دارای اثرات بنیادی بر ایمنی معابر باشند. این عوامل نه تنها شرایط و محیط ترافیک امروزی را خلق می کنند، بلکه اغلب چهارچوبی را به وجود می آورند که در آن میان ترافیک آینده (که می تواند بسیار بیشتر باشد) می بایست عمل نماید. بنابراین لازم است که اطمینان حاصل شود که افراد مسئول کاملا از پیامدها و کاربردهای پیشنهادات خود آگاه بوده و همچنین تلاش بر تضمین این نکته باشد که برنامه ریزی نادرست باعث ایجاد مشکلات فزاینده ایمنی معابر یا خطرات در سالهای آتی نگردد.
در بسیاری از کشورهای در حال توسعه فقدان روابط محکم که برای پرهیز از بروز مشکلات ایمنی جاده ها ضروری می باشد و همچنین مسئولیت های تعریف نشده و یا تقسیم شده، اغلب باعث استفاده غیر موثر از فضای خیابان و سیستم های حمل و نقل می گردند. بیشتر متخصصین در وزارت خانه های مختلف به صورت مستقل از یکدیگر کار می کنند، علیرغم این واقعیت که کارهای آنها بر فعالیت یکدیگر اثر متقابل دارد. در برخی موارد ممکن است مسئولیت ها شبیه به یکدیگر و یا حتی یکسان باشد، در حالی که در مواردی دیگر ممکن است هیچ سازمان مسئولی وجود نداشته باشد. سازمان های تبلیغاتی، سازندگان و توسعه دهندگان مکررا در نصب تبلیغات یا احداث ورودی و یا ساختمانهای نزدیک جاده بسیار آزادانه عمل می نمایند و هیچ گونه تماسی با کسانی که مسئولیت ایمنی جاده را دارند برقرار نمی نمایند. علاوه براین پیدایش بازارهای غیر رسمی که معمولا در برخی از نواحی جاده ایجاد می شوند، می تواند با افزایش حجم ترافیک باعث بروز مشکلات ایمنی جاده ای گردد.
اگر قرار باشد که این برنامه ریزی ها باعث بهبود وضعیت ایمنی سیستم حمل و نقل باشند برنامه ریزی کاربری زمین، برنامه ریزی و عملکرد ترافیک نیاز به کنترل و هماهنگی دارد. در کشورهای صنعتی تلاشهایی برای حصول این امر از طریق بهبود وضعیت کنترل و همچنین ارسال پیشنهادهای برنامه ریزی به سازمان های دیگر جهت دریافت نظرات آنها انجام می پذیرد. متاسفانه در کشورهای در حال توسعه مراحل اداری می تواند بسیار وقت گیر و زائد باشند و ممکن است افراد حرفه ای با تخصص های خاص کم باشند. در چنین مواردی بسیار مهم است که مسئولیت های سازمانهای مختلف بدرستی تعیین شده و محدوده مسئولیت ها بین سازمانهای محلی و مرکزی به دقت تعیین گردند. در کشورهای کوچکتر حتی ممکن است لازم باشد که ابتدا منابع در اختیار یک سازمان مرکزی قرار گیرد تا بدنبال آن توصیه های لازم را به دیگران ارائه نماید. این امر خصوصا در مواردی اهمیت دارد که شوراهای محلی که احتمالا دارای تخصص های مربوطه فنی و برنامه ریزی نیستند، به عنوان تنها مقام برنامه ریزی عمل می نمایند.
لازم است که طراحان کاربری زمین کاربردهای ترافیکی و ایمنی پیشنهادات خود را قبل از نهایی شدن این پیشنهادات درک نمایند. این امر می بایست با ارسال طرح ها به متخصصین دیگر که مسئول امور ایمنی و ترافیکی معابر می باشند انجام پذیرد، چنین کاری احتمالا می تواند از طریق شوراهای هماهنگی ترافیک صورت گیرد. طراحان همچنین می بایست از چک لیست های لازم استفاده نمایند، تا اطمینان حاصل کنند که هیچکدام از جنبه های اصلی موثر بر ایمنی معابر در طی مراحل طراحی از قلم نیفتاده است.
روش بررسی ایمنی معابر در طرحهای پیشنهادی:
بسیاری از دولتها هنوز به علت مشکلات ایمنی شبکه معابر که کشورشان با آن روبرو است واقف نیستند. منابع بسیار معدودی راه بهبود ایمنی معابر به کار گرفته می شوند و این منابع محدود نیز همیشه به بهترین وجه مورد استفاده قرار نمی گیرد. نه تنها هزینه های جاری در برخی موارد در راستای صحیح به کار نمی روند، بلکه حتی برنامه ریزی و طراحیها ممکن است به صورت غیر عمد باعث بروز شرایطی گردند که در آتیه منجر به ایجاد مشکلات ایمنی معابر گردند. اغلب معابر با استفاده از بودجه های کمکی ساخته می شوند و بواسطه عدم رعایت ایمنی معابر در مراحل برنامه ریزی و طراحی، منجر به بروز تصادفات بیشتر می گردند. ریشه های بسیاری از این تصادفات قابل اجتناب را موارد زیر تشکیل می دهند:
- کنترل نامناسب دسترسیها و برنامه ریزی
- طراحی نامناسب برای شرایط محلی
- فقدان توانایی در ایجاد و اجرای طرحهای پیشگیری
•این مشکلات علاوه بر فنی بودن سازماندهی نیز هستند، ولی چنانچه یک روال سیستماتیک و منسجم برای بررسی ایمنی به کار گرفته شود، می توان بر بسیاری از آنها غلبه کرد. در کشورهایی که از پرسنل متخصص کمتر و سیستمهای برنامه ریزی اولیه تر و مراحل طراحی کمترسیستماتیک برخوردار می باشند، امکان کاهش تصادفات توسط بررسیهای ایمنی می بایست بیشتر باشد.
منابع:
1. مقالات اولین سمینار فرهنگ و ترافیک، با همکاری سازمان حمل و نقل ترافیک اصفهان، 1367
2. محمد رضا رزیونی، مباحثی در برنامه ریزی حمل و نقل، 1376
3. کامبیز بهرام سلطانی، مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی
4. حکیمی، منابع آلوده کننده هوای شهر مشهد، بهار 1365
5. ابراهیم شیخ الحرام، آلودگی هوای شهر
6. ساخت منابع آلوده کننده هوای شهر یزد، اداره محیط زیست
7. محمد ملکوتیان، آلودگی صوتی
8. فریبا سعادت غلامی، پایان نامه ترافیک شهر مشهد ترابری عمومی، 1373
9. ایمنی راه و ترافیک در کشورهی در حال توسعه، سازمان راهنمایی و رانندگی شهر تهران
10. دکتر مهیار عربانی، مهندسی ترافیک، انتشارات تهران، 1383
