موقعیت جغرافیایی
استان مازندران در شمال ایران قرار دارد. حد شمالی آن دریای مازندران، حد شرقی آن استان گلستان، حد جنوبی آن استانهای سمنان، تهران و قزوین و حد غربی آن استان گیلان می‌باشد
ناهمواری‌ها
شکل ناهمواریهای استان مازندران به گونه‌ای است که به روشنی می‌توان آنها را به دو قسمت جلگه‌ای و کوهستانی تقسیم کرد. امتداد و جهت رشته کوههای البرز، به صورت دیواری مرتفع در مسافتی طولانی، خط ساحلی و جلگه‌های کناره‌ای دریای مازندران را محصور کرده است. بدین علّت، تقریباً در سراسر استان، شیب زمین از ارتفاعات به سوی جلگه و دریای مازندران (از شمال به جنوب به سوی سواحل جنوبی، واز شرق به غرب به سوی سواحل شرقی دریا) کاهش می‌یابد. در محل تلاقی جلگه و کوهپایه‌های شمالی البرز، به علّت شدّت فرسایش و تراکم آبرفت، قسمتی از ناهمواریهای قدیمی به وسیله رسوبات جدیدتر پوشیده شده و تنها در بعضی نقاط به صورت تپه ظاهر شده‌اند. در قسمت جلگه‌ای در سواحل جنوبی و شرقی دریای مازندران، تحت تأثیر نسیم دریا و بادهای محلی، تپه‌های ماسه‌ای ساحلی تشکیل شده و سدی طبیعی و کم ارتفاع بین دریا و جلگه پدید آورده‌اند
الف) کوه‌ها: رشته کوههای البرز که بر اثر کوهزایی آلپی دوره ترشیاری تشکیل شده است. جلگه‌های ساحلی استان مازندران را از قسمت داخلی ایران جدا نموده است. نیمه شرقی البرز غربی و تمام البرز مرکزی و قسمتس از البرز شرقی در محدوده استان مازندران قرار دارند. بدین ترتیب، همراه با سایر عوامل طبیعی، شرایط جغرافیایی خاصی پدید آمده است. رشته کوههای البرز در مازندران، به وسیله رودهای بزرگی از قبیل چالوس، هراز، بابل، تالار و نکا، که بر دامنه شمالی آن جاری هستند، به واحدهای کوهستانی مشخص تقسیم می‌شود. با توجه به تفاوتهای محلی ناحیه‌ای، در محدوده استان مازندران نیز می‌توان البرز را در جهت غربی- شرقی، به سه واحد غربی، مرکزی و شرقی تقسیم کرد.
ب) جلگه‌های ساحلی: حد فاصل خط ساحلی دریای مازندران و کوهپایه‌های شمالی البرز، نوار جلگه‌ای وسیعی که عرض متغیر دارد، از غرب تا شرق استان مازندران گسترده شده است.
در اعصار یخچالی و بین یخچالی دوره کواترنری به تبعیت از شرایط آب وهوایی، نوسان شدیدی در سطح آب دریای مازندران پدید می‌آمده است، به طوری که در آخرین عصر یخچالی، سطح آب دریای مازندران دها متر بالاتر از سطح دریاهای آزاد بوده و گستره جنوبی و شرقی آن تا کوهپایه‌های البرز می‌رسیده است. پس از آن، به علت عقب نشینی دریای مازندران، فرسایش شدید آبی و تراکم آبرفت رودهای حوضهٔ اراضی وسیع و همواری در سواحل دریا به وجود می‌آید ولی عرض و وسعت آنها تحت تأثیر شرایط محلی و ترکیب عوامل مؤثر قرار داشته است. در پیدایش و گسترش جلگه‌های ساحلی استان مازندران، عواملی از قبیل میزان آب رودها، وسعت حوزه رودها، شیب بستر رودها، مقاومت سنگها و عمق دریا مؤثر بوده‌اند. ولی این عوامل در هر نقطه، با توجه به شرایط محلی، به نسبتهای مختلفی با هم ترکیب شده و توجیه کننده ویژگیها و تفاوتهای محلی و ناحیه‌ای جلگه ساحلی هستند.
آب و هوا
آب و هوای این استان را با توجه به خصوصیات دما و بارش، می‌توان به دو نوع معتدل خزری و مرطوب کوهستانی (معتدل و سرد) تقسیم کرد.
الف) آب و هوای معتدل خزری: جلگه‌های غربی و مرکزی استان که تا کوهپایه‌های شمالی البرز محدود می‌شود، آب و هوای معتدل خزری دارند. در این نواحی، به علت نزدیکی به دریای مازندران، دیوار کوهستانی البرز و کمی فاصله بین کوه و دریا، دمای معتدل و رطوبتی زیاد دارد، به طوری که میزان بارندگی سالیانه به 1300 میلی متر می‌رسد، و توزیع فصلی باران متناسب و دورهٔ خشکی بسیار کوتاه است. به علت رطوبت نسبی بالا و پوشش ابری مداوم آسمان و کمی ارتفاع، دمای هوا معتدل و دامنه گرمای آن محدود می‌باشد و تابستانهای گرم ومرطوب (در سواحل شرجی) و زمستانهای معتدل و مرطوب دارد و یخبندان به ندرت اتفاق می افتد. قسمت‌های شرقی این ناحیه، شرایطی مشابه آب و هوای معتدل مدیترانه‌ای دارد.
ب) آب و هوای معتدل کوهستانی: با افزایش تدریجی ارتفاع از اراضی جلگه‌ای به سوی دامنه شمالی ارتفاعات البرز و دوری از دریای مازندران، تغیرات خاصی در آب و هوای استان بوجود می‌آید. به طوری که در نوار ارتفاعی تقریباً 1500 تا 3000 متری (از غرب تا شرق) شرایط آب و هوای معتدل کوهستانی دارد که زمستانهای سرد یخبندان و طولانی، و تابستانهای معتدل و کوتاه دارد. از ویژگیهای اصلی این محدوده، کاهش میزان بارندگی سالانه و دمای هوا است. قسمتی از ریزشهای جوی در این نواحی بصورت برف بوده و تا اوایل دوره گرم در سطح زمین انباشته هستند
ج) آب وهوای سرد کوهستانی: در قلل کوهستانی مرتفع دامنه شمالی البرز در نوار ارتفاعی بالای 3000 متری، دمای هوا به شدت پایین می‌آید و یخبندانهای طولانی ایجاد می‌کند و بدین جهت زمستانهای سرد و طولانی و تابستانهای کوتاه و خنک دارد. در این قلمرو، ریزش غالباً به صورت برف است که به علت سردی هوا، در دوره سرما روی هم انباشته شده وتا اواسط دوره گرما نیز دوام می‌آورند. در این محدوده آب و هوایی، در قلل منفردی مانند علم کوه، تخت سلیمان، دماوند، شرایط تشکیل یخچالهای کوهستانی و انباشت دایمی برف فراهم شده است. بدین جهت، حتی در گرمترین ماههای تابستان نیز ذخایر برف و یخ در این نقاط وجود دارد.
پوشش گیاهی
استان مازندران به دلیل موقعیت جغرافیایی شرایط آب و هوایی و جنس خاک، پوشش گیاهی متنوعی از قبیل جنگل انبوه، چمنزار و استپ برخوردار است. مجاورت دریای مازندران و رشته کوههای البرز سبب شده است که به تبعیت از آب و هوا در دامنه شمالی البرز از خط ساحلی دریای مازندران تا قلل مرتفع، بر حسب افزایش ارتفاع، پوشش گیاهی متنوعی به صورت نوارهای مشخص به وجود آیند. به طور کلی، پوشش گیاهی این استان را می‌توان به
و مرتع تقسیم کرد:
جنگل- از غرب تا شرق استان و از جلگه ساحلی تا ارتفاعات 2500 متری، جنگلهای انبوه خزری، به صورت نواری، دامنه شمالی البرز را فرا گرفته است. در این جنگلها در جهت شمالی - جنوبی وغربی – شرقی بر حسب تغییر شرایط محلی مانند آب و هوا، ارتفاع، جنس خاک و سنگها و شیب دامنه‌ها تغییرات گیاهی مشخصی به وجود می‌آید. از این نظر، مازندران یکی از نقاط نادر جهان به شمار می‌رود. به طور کلی، در این جنگلها غلبه با درختان پهن برگ است که تا ارتفاع 1800 متری گسترش دارند. بعد از آن تا ارتفاع 2500 متری، درختان سوزنی برگ ظاهر می‌شوند. بالاتر از آن، شرایط رویش گونه‌های درختی محدود می‌گردد و پوشش گیاهی به چمنزار (همانند چمنزارهای آلپی اروپا) تبدیل می‌شود که در بهار و تابستان سبز می‌شوند. در جهت غرب به شرق نیز تغییر گونه‌های درختی و تراکم جنگل محسوس است. در گذشته جنگل متراکمتر بوده و گسترش شمالی بیشتری داشته است، ولی به علت رشد جمعیت، توسعه کشاورزی و بهره برداری فزاینده، از وسعت جنگل کاسته شده و حد شمالی آن نیز به کوهپایه‌های البرز محدود گردیده است. جنگلهای استان از درختهای متنوعی تشکیل شده است که مهم‌ترین آنها عبارتند از بلند، مازو، مَمرَز، آزاد، انجیری، توسکا، زبان گنجشک، شاه بلوط، شمشاد، افرا، نمدار، نارون (مَلج یا اوجا) و راش. این جنگلها در اقتصاد، صنایع، اشتغال، شرایط آب و هوایی، آب‌های سطحی و زیر زمینی و خاک استان مازندران نقش مهمی دارند.
مرتع – به طور کلی، چمنزارهای کوهستانی، گیاهان زیر جنگل و گیاهان استپی مراتع استان را تشکیل می‌دهند، این مراتع بر حسب ارتفاع و فصل مورد استفاده قرار می‌گیرند. مراتع ییلاقی به صورت چمنزار در ارتفاعات البرز در بالای حد جنگلهای سوزنی برگ گسترش دارند و در فصل تابستان مورد استفاده دامداران استان قرار می‌گیرند. این مراتع توأم با گیاهان جنگلی، وسعت زیادی دارند و از نظر ارزش اقتصادی جزو مراتع خوب کشور به شمار می‌روند.
زندگی جانوری
استان مازندران به دلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط اکولوژیک، مجاورت دریا با کوه، دریاچه‌های فصلی، تنوع پوشش گیاهی و آب وهوایی، زندگی جانوری متنوعی دارد و مجموعه‌ای از جانوران کوهستانی، جنگلی، جلگه‌ای واستپی تواَم با پرندگان بومی مهاجر و آبزیان، شرایط زیستی متنوعی به وجود آورده‌اند. پستاندارانی از قبیل گراز، پلنگ، گربه وحشی، آهو، میش، قوچ، خرس، شغال، گرگ، گوزن وپرندگانی از قبیل شاهین، قرقاول، عقاب، کبک، و خزندگانی از قبیل مار، لاک پشت وجود دارد.
در دریای مازندران و دهانه رودهای آن، انواع ماهیان استخوانی و غضروفی (ماهی سفید، کپور، سوف، ماش، اورنج و ماهیان خاویاری) یافت می‌شوند که زیر نظر شرکت شیلات شمال اداره می‌شود.
زبان و لهجه
زبان طبری یا مازندرانی، بازماندهٔ زبان ایرانیان قدیم است که دیرتر وکمتر از سایر زبانها تحت تاَثیرزبانهای بیگانه‌ای چون عربی، مغولی، تاتاری قرار گرفته است.
تا قرن پنجم هجری، پادشاهان طبرستان به خط پهلوی می‌نوشتند و سکه می‌زدند. دو کتیبه که به خط پهلوی در رِسِکت، واقع در دودانگه ساری، و گنبد لاجیم واقع در سوادکوه به دست آمده است مؤید این مطلب است.
فرهنگ وآداب و رسوم
از فرهنگ مردم مازندران در قبل از اسلام اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی در دوره اسلامی مدارس بسیاری برای فرا گرفتن علوم قدیمه دایر شده است.
از دانشمندان و علمای این خطّه می‌توان ابن جریر طبری، مرز بان بن رستم، شیخ طبرسی و… را نام برد.
از علمای دین ومذهب می‌توان حضرت آیت الله میرزا هاشم آملی، حضرت آیت الله جوادی آملی، حضرت آیت الله حسن زاده آملی و… را نام برد.
ویژگیهای اقتصادی
از نظر کشاورزی، مازندرانیکی از مناطق مهم اقتصادی کشور به حساب می‌آید. در حدود 350000 هکتار از کل مساحت استان، زیر کشت برنج، پنبه، گندم، جُو، دانه‌های روغنی، مرکبات و چای قرار دارد.
برنج از محصولات مهم کشاورزی استان مازندران است. برنج از خانواده غلات بوده و خواستگاه اصلی آن آسیای موسمی می‌باشد که به وسیله اعراب به کشورهای خاورمیانه انتقال یافته است.
از دیگر محصولات مهم استان مازندران، دانه‌های روغنی است که شامل سویا (لوبیای روغنی)، آفتابگردان و کنجد می‌باشد. همچنین از ذرت و تخمپنبه نیز در روغنکشی بهره برداری می‌شود.
کشت چای، باغداری، پرورش دام و طیور، ماهیگیری، نیز در بین مشاغل مختلف وجود دارد و چرخ اقتصاد و صنعت مازندران را می‌چرخاند.
معادن گوناگونی از قبیل زغال سنگ، فلورین، سُرب، باریت، سنگ آهک و مرمریت، سنگ گچ، معدن پوکه، سیلیس نیز در استان مازندران وجود دارد.
صنایع نساجی-صنایع ماشینی-صنایع غذایی-صنایع ساختمانی نیز در مازندران فعالیت‌های خوبی را دارند که بعضی از آنها همچون صنایع نساجی مازندران، و در صنایع غذایی، کاله آمل و روغن غنچه صادرات جهانی دارند.
