مقدمه:
بي شك رويكرد صنعتي از جمله فرگردهايي است كه به ناچار غافله ي توسعه مي بايد از آن عبور كند. واضح است در گذر از آن مرحله، حفظ صنايع موجود و دستيابي به سطحي از توانمندي صنعتي كه بتواند اهداف توسعه را محقق سازد امري الزامي است و اين امر قابل دستيابي نيست مگر به كمك نيروي انساني ماهر و آموزش ديده كه تحت نظم مشخصي و بر اساس يك استاندارد بين المللي مهارت يافته باشد.
مسائلي كه امروز براي بشر مطرح است هرگز در گذشته مطرح نبوده است. بشر هرگز تجربه زيستي در محيط پر تغير را نداشته است. بنابراين امروز صحبت از آموزش براي بقا مي شود و بايد بياموزيم در جهان متغير امروز چگونه خودمان را حفظ كنيم و به كمك نيروهاي خلاق خود براي مشكلات روزافزون راه حل هاي مناسبي بيابيم.
اين شرايط و احساس نياز مجموعه را تحت عنوان سازمان آموزش فني و حرفه اي در كشور بوجود آمد كه توجه به آن محققاً زيرساخت توسعه اقتصادي كشور است. اين حقير بعنوان عضو كوچكي از اين مجموعه پرتلاش و علم به اينكه جوانان اين مرز و بوم را بايد با فناوري روز آشنا كرد و اين آموزش نيز طبق ا ستانداردهايي تعيين شده است اقدام به تهيه مقاله حاضر نمودم.
براي جلوگيري از خطر برق گرفتگي موارد ايمني زير را به خاطر مي سپاريم
1-هيچ گاه با دستان خيس يا مرطوب به وسايل برقي كليدها و پريزها دست نزنيد.
2-به قسمت فلزي لامپها دست نزنيد. در هنگام نصب سرپيچ سعي كنيم سيم فاز را به ته سرپيچ وصل كنيد.
3-سيمهاي حامل جريان كه به وسايل برقي مانند: سماور، اتو، پنكه، هويه و ... وصل هستند هر چند وقت يكبار بازرسي نموده و دقت كنيد كه اين سيمها لخت نشده باشند.
4-در موقع تعمير وسايل برقي جريان برق را قطع كنيد.
5-اگر مي خواهيد براي نجات فرد برق گرفته اي اقدام كنيد هيچگاه به قسمتهاي لخت بدن او دست نزنيد زيرا در اين صورت شما نيز دچار برق گرفتگي خواهيد شد.
6-سيم هاي معمولي برق را نبايد بدون عبور دادن از لوله مخصوص در داخل ديوار قرار داد زيرا بزودي اين سيمها پوسيده شده و خطر اتصالي و برق گرفتگي بوجود خواهد آمد.
7-در موقع وصل وسايل الكتريكي كهنه و زنگ زده به برق و تعمير آنها نهايت دقت را كرده و حتي الامكان از آنها استفاده نكنيد.
8-در موقع استحمام از دست زدن به وسايل برقي و سيم هاي برق خودداري كنيد و تا جايي كه امكان دارد در حمام ها از نصب پريز و استفاده از وسايل برقي خودداري كنيد.
9-وقتي جريان كارگاهي را قطع مي كنيد براي وصل مجدد برق اطمينان حاصل كنيد كه كسي در حال كار يا تعمير دستگاههاي مربوطه به جريان آن قسمت نيست. همچنين در اين موارد كه براي انجام تعميرات برق منزل يا كارگاهي را قطع كرده ايد.
10-به تصور اينكه برق فشار ضعيف يعني 220 ولت خطرناك نيست نبايد در قسمت هايي كه با اين برق كار مي كنيد بدون قطع جريان برق كار كرد.
مقاومت بدن انسان در مقابل جريان برق:
بدن انسان مانند اجسام هادي جريان برق را از خود عبور مي دهد و با توجه به اينكه در چه وضعي قرار گرفته باشد جرياني كم يا زياد از بدن عبور مي كند. مقاومت بدن از دو قسمت تشكيل شده است:
1-مقاومت داخلي: منظور مقاومت اعضاي زيرپوست مي باشد. اين مقاومت در حدود 1300 تا 300 اهم بسته به افراد مختلف تغير مي كند.
2-مقاومت خارجي: همان مقاومت پوست بدن مي باشد كه تا چه حد پوست بدن با سيم حامل جريان برق در تماس باشد. اين مقاومكت تغيير مي كند. همچنين مقاومت خارجي بدن در محل هايي كه پوست داراي ضخامت بيشتري است مانند كف پاها بيشتر و در جاهايي كه پوست نازكتر است مانند لاله گوش مقاومت حداقل مي باشد. خشك بودن و يا مرطوب بودن پوست نيز در مقاومت خارجي بسيار مؤثر است. چنانچه گفتيم هرچه سطح تماس پوست با سيم برق بيشتر باشد شدت برق گرفتگي نيز بيشتر است مثلاً اگر شخصي نك انگشت او سيم حامل جريان را لمس نماييد كمتر از شخصي است كه به سيم حامل جريان با كف دستش تماس پيدا كرده آسيب مي بينيد و دچار شك الكتريكي مي شود ضعيفتري مي شود. همچنين سعي كنيد هميشه با دست راست با برق كار كنيد زيرا دست چپ به قلب نزديكتر است، احتمال خطر برق گرفتگي نيز بيشتر است. مثلاً اگر شخصي نوك انگشت او سيم حامل جريان را لمس نمايد كمتر از شخصي كه سيم جريان با كف دستش تماس پيدا كرده آسيب مي بيند و دچار شوك الكتريكي ضعيفتري مي شود. همچنين سعي كنيد هميشه با دست راست با برق كار كنيد زيرا دست چپ به قلب نزديكتر است، احتمال خطر برق گرفتگي و صدمه ديدن قلب در لمس برق با دست چپ بيشتر است.
اگر مي خواهيد براي نجات فرد برق گرفته اي اقدام كنيد موارد زير را به خاطر بسپاريد:
1-هنگام برق گرفتگي قبل از هر اقدامي جريان برق را قطع كنيد و شخص برق گرفته را بوسيله چوب يا ميله اي عايق از محل اتصال برق جدا سازيد.
2-چنانكه تنفس فرد برق گرفته قطع شده باشد به او تنفس مصنوعي بدهيد و ضمن ادامه تنفس مصنوعي مصدوم را به پزشك برسانيد.
3-ممكن است بر اثر عبور برق از بدن شخص مصدوم فرد دچار سوختگي شده باشد. در اين گونه موارد وقت را براي التيام و درمان سوختگي تلف نكنيد.
انواع اندازه گيري:
تعريف متر: واحد مقرر قانوني اندازه گيري طول متر مي باشد و در اغلب كشورها از آن استفاده مي شود يك متر تقريباً محيط كره زمين مي باشد. امروزه متر را بر حسب طول موج اشعه نارنجي متمايل به قرمز كه از كريپون ساطع مي گردد مي سنجند كه معادل طول موجي برابر 73/1650736 مي باشد.
متر به بخشهاي زير تقسيم مي شود:
1-دسي متر dm: برابر با 1/0 متر است يعني اگر يك متر را به 10 بخش مساوي تقسيم كنيم هر قسمت آن برابر با دسي متر است.
2-سانتي متر cm: برابر 01/0 متر است يعني اگر يك متر را به صد بخش مساوي تقسيم كنيم هر قسمت آن برابر با يك سانتي متر خواهد بود.
3-ميلي متر mm: برابر 001/0 متر است يعني اگر متر را به 1000 بخش مساوي تقسيم كنيم هر قسمت آن برابر يك ميلي متر خواهد بود.
4-ميكرون m: برابر 000001/0 متر است يعني اگر يك متر را به يك ميليون بخش مساوي تقسيم كنيم هر قسمت آن برابر يك ميكرون خواهد بود.
واحدهاي بزرگتر از متر
1-كيلوكتر KM: برابر هزار متر مي باشد. توجه داشته باشيد كه پيشوند كيلو به معناي هزار مي باشد.
2-مگامتر MM: برابر يك ميليون متر مي باشد يعني اگر پيشوند مگا قبل از واحدي نوشته شود به معناي يك ميليون برابر آن واحد مي باشد.
«وسايل و ابزار لازم در اندازه گيري و اندازه گيري اجسام مختلف»
1-خط كش: از خط كش براي ترسيم خطوط راست و خط كشي روي اجسام استفاده مي شود. خط كشها در سه نوع:
1-خط كش سه پهلو. 2- خط كش موجي. 3- خط كش تخت.
2-متر: براي اندازه گيري طول از متر استفاده مي شود داراي انواع فلزي تاشو، پارچه اي، نواري و پايه دار مي باشد.
3-چكش: ابزاري است كه براي ضربه زدن از آن استفاده مي شود. چكشها به طور كلي از دو قسمت سر و دسته تشگيل شده اند. دسته چكش ها از چوب يا پلاستيك فشرده مي باشد. سر چكشها در دو نوع فلزي و پلاستيكي ساخته مي شود. جنس چكشهاي فلزي از فولاد ابزار كم كربن آبديده مي باشد. چكشهاي فلزي در وزنهاي 250 گرم تا يك كيلو ساخته مي شود. كاربرد آنها در صنايع فلزكاري و جوشكاري مي باشد.
چكش نرم يا چكش پلاستيكي:
جنس اين چكشها از كائوچو يا پلاستيك فشرده مي باشد و بنام چكشهاي نرم معروف هستند به دليل اينكه اين چكشها ضربه را روي اجسام پخش نموده و از ترك خوردگي آنها در اثر ضربه وارده به وسيله چكش جلوگيري مي كنند. غالباً براي ميزان كردن كار در ماشينهاي تراش، باز و بسته كردن الكتروموتورها و ضربه زدن به قطعات چدني از اين چكشها استفاده مي شود. وزن اين چكشها بين 250 گرم تا 5/3 كيلوگرم متغير است.
4-سوزن خط كشي: مفتول فولادي نازك و درازي است كه براي خط كشي روي فلزات به كار مي رود. نك سوزنهاي خط كشي بايد هميشه تيز باشد تا در هنگام خط كشي روي فلز خط كشي در نهايت دقت انجام شود.
5-سنبه نشان: سنبه نشان را از فولاد ابزار مي سازند و آن را آبديده مي كنند. نك سنبه نشانها را با دستگاه سنگ سنباده تيز مي كنند. از سنبه نشان براي نشانه گذاري خطوطي كه به وسيله سوزن خط كشي ايجاد شده است استفاده مي كنند انواع ديگر سنبه عبارتند از:
الف) سنبه مركزنشان: براي نشانه گذاري مركز دايره روي فلزات بكار مي رود.
ب) سنبه انگشتي: براي خارج كردن پين يا پيم كه دو نقطه را به هم اتصال داده استفاده مي شود.
ج) سنبه جفت كردن: براي جفت نموده دو قطعه فلز كنار هم استفاده مي شود.
د) سنبه خودكار: از سنبه خودكار براي نشانه گذاري سريع روي فلز مثل پيچ گوشتيهاي خودكار مارپيچ دار عمل كرده و ضربه مي زنند.
در هنگام كار با سنبه در حين ميزان كردن سنبه روي سطح كار زاويه آن با سطح كار و در هنگام ضربه زدن به سنبه زاويه آن با سطح كار مي باشد.
6-انواع گونيا: وسيله اي است براي كنترل زاويه ها و همچنين تعيين كردن مركز دايره ها. انواع گونياها عبارتند از: گونياي تخت – گونياي لبه دار – گونياي مركزياب.
7-پرگارها: داراي دو بازو يك پيچ تنظيم هستند. در فلزكاري از پرگار براي كشيدن دايره روي فلزات و انتقال اندازه استفاده مي شود. پرگارها را بر حسب شكل نوك آنها تقسيم بندي مي كنند كه عبارتند از:
1-پرگار خط كشي 2- پرگار انداره گير داخلي 3- پرگار اندازه گير خارجي.
8-كوليس: يكي از وسايل اندازه گيري دقيق است كه در اغلب كارگاهها از آن استفاده مي شود. با استفاده از كوليس مي توانيم اعشار ميلي متر را اندازه گيري نماييم. از كوليس براي اندازه گيري طولها، ضخامتها و قطر سوراخ ها و شكافها استفاده مي شود.
كوليس بر دو نوع است:
الف) كوليس ساده: فقط براي يك اندازه مثل طول يا قطر خارجي بكار مي رود.
ب) كوليس مركب: براي تعيين چند اندازه بكار مي رود.
كوليس از قسمتهاي زير تشكيل مي شود:
1-خط كشي مدرج: كه برروي آن تقسيمات ميلي متري و اينچي جك شده است.
2-فك ثابت: قسمتي است كه در موقع اندازه گيري آن را به يك طرف كار تكيه مي دهند.
3-كشو: با فشار دست روي خط كش حركت مي كند.
4-شاخكهاي ثابت و متحرك: كه براي اندازه گيري قطر سوراخها و پهناي شكافها مورد استافده قرار مي گيرد.
5-تيغه عمق سنج: براي اندازه گيري گوديها بكار مي رود و به كشو مربوط است.
6-ورينه‌ي اينچي: براي اندازه گيري اعشار اينچي نصب شده است
7-وريندي ميلي متري: براي اندازه گيري اعشار ميلي متري نصب شده است.
8-فك متحرك: كه با حركت كشو حركت مي كند.
سوهان و سوهان كاري:
تعريف سوهان كاري: عملي است كه در آن با استفاده از دندانه هاي ريز قلم كه در كنار يكديگر روي يك سطح صاف يا گرد قرار گرفته اند از روي فلزات براده برداري مي كنيم. عمل سوهان كاري بوسيله سوهان انجام مي شود.
تعريف سوهان: ابزاري است كه با استفاده از آن روي فلزات براده برداري مي كنند و آنها را به شكل دلخواه درمي آورند.
سوهان از فولاد آبديده ساخته شده است و شكننده مي باشد.
سوهان از قسمتهاي زير تشكيل مي شود:
1-پاشنه 2- پهلو 3- طول 5- نوك 6- دسته
جنس دسته سوهان از چوب يا پلاستيك و يا كائوچو بوده و دم سوهان داخل دسته سوهان مي باشد. معمولاً سوهانهاي كوچك نياز به دسته ندارند.
تعريف پاشنه سوهان: قسمت بدون آج سوهان را پاشنه سوهان مي گويند.
تعريف طول سوهان: از ابتداي پاشنه تا نوك سوهان را طول سوهان گويند.
انواع سوهان از نظر آج: سوهانها از نظر آج به سه دسته تقسيم مي شوند:
1-سوهان يك آجه: براي سائيدن مواد نرم مانند آلومينيوم، چدن، كائوچو و پلاستيك سخت.
2-سوهان دو آجه: براي سائيدن فلزات سخت بكار مي رود.
3-سوهان آج درشت: براي سائيدن چوب و پلاستيك نرم بكار مي رود و اصطلاحاً به آن سوهان چوب ساي نيز مي گويند.
شناسايي و انتخاب سوهان:
فاصله بين نوك سوهان تا پاشنه ي آن را طول سوهان گويند. سوهانها معمولاً به طولهاي 4، 6، 8، 10، 12 و 14 اينچ ساخته مي شوند. ريزي و درشتي آج سوهان ها بسته به طول سوهان و متناسب به آن فرق مي كند.
سوهانها را از لحاظ شكل نيز طبقه بندي مي كنند كه به صورت زير مي باشد.
1-سوهان تخت: بيشتر از انواع ديگر كاربرد دارد و براي كارهاي فلزكاري از آن استفاده مي شود.
2-سوهان تخت بغل صاف: مانند سوهان تخت است اما پهلوهاي آن را آج نمي زنند تا بغل كار را نسايد.
3-سوهان نيم گرد: براي سائيدن و ايجاد سطوح منحني بكار مي رود.
4-سوهان گرد: براي سوهان كاري سوراخها و ايجاد قوس در قطعة كار بكار مي رود.
5-سوهان چهارگوش: براي چهارگوش كردن سوراخها از آن استفاده مي شود.
6-سوهان سه گوش: براي ايجاد سوراخ سه گوش يا مثلثي و همچنين درست كردن زاويه از آن استفاده مي شود. در سوهان كاري گاهي از سوهانهاي ذوذنقه اي – خنجري – زبانه اي و گرده ماهي نيز استفاده مي شود.
اصول سوهانكاري:
در سوهان كاري دسته سوهان را طوري با دست راست بگيريد كه انگشتان شما زير دسته سوهان و انگشت شست بالاي آن قرار گيرد. بوسيله ي انتهاي انگشت شست دست چپ نوك سوهان را گرفته در موقع سوهان كشي سعي كنيد كه تمام سطح سوهان با كار تماس داشته باشد.
سوهان را با فشار دست به جلو بكشيد زيرا فقط در حركت به سمت جلو عمل براده برداري انجام مي گيرد در هنگام عقب كشيدن سوهان به آن فشار وارد نكنيد زيرا موجب شكسته شدن آجهاي سوهان مي گردد.
تميز كردن سوهان:
در هنگام سوهان كاري اغلب براده در آجهاي سوهان گير مي كند و سطح صاف قطعه كار را خراش مي دهد و در نتيجه عمل براده برداري به خوبي انجام نمي شود براي پاك كردن سوهانها معمولاً از برس سيمي استفاده مي كنيم.
منابع
ابزارشناسي سازمان آموزش فني و حرفه يا كشور
اصول مقدماتي الكتريسيته مهندس سرابي انتشارات سازمان آموزش فني
مباني 1 و 2 هنرستان نظام جديد
مباني تكنولوژي برق ترجمه مهندس مسلم نيكزاد
آموزش فني و حرفه اي برقكاري ساختمان درجه 2
