گذار از اقتصاد توسعه نيافته به اقتصاد توسعه يافته نيازمند سرمايه و سرمايه گذاري است. از اين رو در اين فرآيند گذار؛ از يك سو تامين و تجهيز منابع سرمايه اي و از سوي ديگر تخصيص مطلوب اين منابع شرط لازم براي موفقيت است. تكوين و توسعه نظام بانكي يكي از تمهيداتي است كه عموماً براي تامين مالي به كار مي رود ، اما تنها بخشي از منابع مالي جذب شبكه بانكي مي شود.
از اين رو، بايد براي جلب و جذب منابع مالي ديگر و تخصيص آن در فعاليت هاي مطلوب بازار سرمايه توجه داشت كه نهادي براي تامين مالي وجوه بلند مدت است. تجربه كشورهاي مختلف در امر توسعه به خوبي گوياي اين است كه چگونه ساز و كارهاي بازار سرمايه در خدمت هدف تامين مالي بلند مدت قرار مي گيرد.
ساختار مالي كشورها مي تواند به دو محور بازار پول و بازار سرمايه قرار داشته باشد. در اغلب كشورهاي توسعه يافته بازار سرمايه در كانون ساختار مالي قرار دارد و نظام مالي مبتني بر اوراق بهادار بر اين بازار چيره شده است.
جايگاه بورس اوراق بهادار در بازار سرمايه ايران
هر چند كه بازار اوراق بهادار مفهومي محدودتر از بازار سرمايه دارد؛ در ايران همانند بسياري از كشورهاي در حال توسعه، بازار پول به بازار سرمايه چيرگي داشته است. بازار سرمايه ايران كم و بيش در بورس اوراق بهادار تهران متجلي مي شود كه پيشينه آن به سال 1346 باز مي گردد.
از اين رو در گام اول، اقتصاد ايران براي دستيابي به رشدي درون زا و قابل دوام نيازمند گسترش منابع پس اندازي واقعي است و در گام دوم بايد وضعيت بازار سرمايه كشور را براي تجهيز منابع مالي و انباشت سرمايه ساماندهي كرد.
بي گمان نقطه آغاز حركت از بورس اوراق بهادار تهران مي باشد. يك بازار خوب مي تواند ضمن افزايش كارايي بازار متشكل سرمايه و بهرمند ساختن بخش هاي توليدي از منابع حاصل از آن فشار تقاضا را براي منابع مالي در بازار پول به كمترين حد ممكن كاهش دهد. گذشته از اين، ارتباط بازار سرمايه ايران با شبكه هاي مالي بين المللي مي تواند زمينه برخورداري از سرمايه هاي خارجي را فراهم آورد. همچنين يك بازار مالي خوب به گونه اي عمل مي كند كه « شفاف و قاعده مند » باشد.
در اين راستا « بورس اوراق بهادار تهران » تلاش مي كند تا با به كار گيري سياست هاي زير بتواند تا حدود زيادي از كاستي هاي مشهود كنوني بازار سرمايه بكاهد:
1- اصلاح ساختار بازارهاي مالي كشور
2- ايجاد تنوع در ابزارهاي قابل معامله در بورس
3- گسترش جغرافيايي و فيزيكي بورس
4- اتكاي بيشتر بر نيروهاي بازار
ساختار سازماني بورس اوراق بهادار
اركان بورس عبارتند از :
1- شوراي بورس
2- هيات پذيرش اوراق بهادار
3- هيات داوري بورس
4- سازمان كارگزاران بورس
1- شوراي بورس : رياست شوراي بورس را رئيس كل بانك مركزي به عهده دارد و 7 نفر به عنوان عضو در اين شورا شركت مي كنند. وظايف شوراي بورس عبارتند از :
الف) تصويب آيين نامه ها و مقررات لازم براي اجراي قانون
ب) نظارت در اجراي اين قانون و آيين نامه هاي آن و اعزام نماينده ناظر در هيات مديره و هيات پذيرش
ج) تعيين يك نماينده اصلي و يك نماينده علي البدل براي عضويت در هيات داوري
د) تجديد نظر در مورد تصميمات هيات مديره و همچنين در مورد تصميم هاي هيات پذيرش اوراق بهادار
2- هيات پذيرش اوراق بهادار : هياتي است كه به منظور اخذ تصميم در مورد رد يا قبول اوراق بهادار در بورس و يا حذف آنها تشكيل مي شود. رياست اين هيات به عهده قائم مقام بانك مركزي مي باشد و پنج عضو ديگر نيز دارد.
3- هيات داوري بورس : هياتي است كه به طور دائم تشكيل مي شود و به اختلافاتي كه در اثر معاملات بورس بين كارگزاران با يكديگر و بين فروشندگان يا خريداران با كارگزاران ايجاد مي شود رسيدگي مي كند، رياست اين هيات را نماينده وزارت دادگستري به عهده دارد و دو عضو ديگر نيز دارد.
4- سازمان كارگزاران بورس : اين سازمان دو ركن دارد :
الف) هيات مديره بورس كه وظيفه آنها اداره سازمان مي باشد.
ب) دبير كل بورس : هيات مديره بورس يك نفر خارج از اعضاي سازمان بورس را به عنوان دبير كل سازمان به مدت دو سال انتخاب مي نمايد كه تصدي امور اجرايي هيات مديره را بر عهده دارد. تجديد انتخاب دبير كل سازمان بلامانع است.
نحوه فعاليت كارگزاران در بورس
داد و ستد اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار فقط توسط كارگزاران بورس انجام مي شود. اين كارگزاران بايد در آخر هر سال صورت حساب عمليات بورس خود را كه به وسيله حسابرسي معتمد سازمان بورس تاييد شده به هيات مديره تسليم نمايد. ورود به تالار معاملات به جز براي كارگزاران و مسؤولان سازمان ممنوع است و اشخاص ديگر فقط با اجازه كتبي سازمان مجاز هستند كه به تالار وارد شوند. تنها كارگزاران و نمايندگان آنها در امور مربوط به خريد و فروش سهام در تالار فعاليت دارند و هر كارگزار 5/0 درصد از مبلغ معامله را به عنوان كارمزد از مشتري خود دريافت مي كند. اين مبلغ در هر معامله نبايد از 5000 ريال كمتر و از 30 ميليون ريال بيشتر باشد.
كارگزاران مي توانند خدمات زير را ارائه دهند :
1- خريد و فروش اوراق بهادار پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار به نمايندگي از طرف اشخاص
2- پذيره نويسي اوراق پذيرفته شده در بورس
3- اداره امور سرمايه گذاري ها به نمايندگي از طرف اشخاص
4- ارائه كمك و راهنمايي به شركت ها به منظور نحوه عرضه سهام آنها براي فروش در بورس اوراق بهادار
5- راهنمايي شركت ها در مورد طرق افزايش سرمايه و نحوه عرضه سهام و ديگر اوراق بهادار براي فروش در بورس اوراق بهادار
6- انجام بررسي هاي مالي، اقتصادي، سرمايه گذاري، ارائه خدمات و نظر مشورتي به سرمايه گذاران
اقدام به عمليات كارگزاري منوط به صدور پروانه كارگزاري است كه پس از انجام تمام مقررات و تشريفات از سوي هيات مديره بورس به نام متقاضي صادر خواهد شد.
دستور خريد وفروش
هر مشتري تقاضاي خود را به وسيله دستور خريد و عرضه سهام خود را توسط دستور فروش به كارگزار اعلام مي كند. دستور خريد در دو نسخه تنظيم مي شود كه نسخه اول آن به كارگزار تحويل داده مي شود و نسخه دوم آن نزد خريدار باقي مي ماند. فرم دستور خريد علاوه بر مشخصات عمومي خريدار داراي ويژگي هاي زير مي باشد :
1-بالاي هر فرم بايد نام و كد مخصوص كارگزار مشخص باشد.
2- علاوه بر شماره فرم كه در بالا و سمت چپ برگه نوشته شده، در سمت راست و بالاي فرم بايد شماره سفارش توسط كارفرما نوشته شود .
3- درخواست كننده بايد مبلغ و نحوه پرداخت پيش پرداخت را به كارگزار در اين فرم مشخص كند و متعهد به پرداخت كليه كسورات بابت خريد سهام به كارگزار باشد.
4- فرم درخواست خريد بايد به امضاي خريدار رسيده باشد.
5- فرم درخواست بايد به امضاي كارگزار رسيده و به مهر كارگزاري مهمور شود.
خريداران مي توانند نوع سهم يا حق تقدمي را كه مي خواهند خريداري نمايند در اين فرم مشخص نمايند كه بر اين اساس مبلغ سرمايه گذاري و حداكثر قيمت سهم و يا تعداد سهام مورد تقاضا مشخص گردد.
اما فرم درخواست فروش در سه نسخه تهيه مي شود كه نسخه اول نزد كارگزار باقي مي ماند و نسخه دوم آن توسط كارگزار به بورس تحويل داده مي شود و سخه سوم آن در اختيار فروشنده قرار مي گيرد. فرم درخواست فروش داراي مشخصات زير مي باشد:
1- بالاي هر فرم بايد نام و كد مخصوص كارگزار مشخص باشد.
2- علاوه بر شماره فرم كه در سمت چپ برگه است، در سمت بالاي فرم بايد شماره سفارش توسط كارگزار نوشته شود.
3- فرم درخواست بايد به امضاي فروشنده رسيده باشد.
4- فرم درخواست فروش بايد به امضاي كارگزار رسيده و مهمور به مهر كارگزاري شود.
5- درخواست كنده بايد نام شركت و تعداد سهم مورد فروش خود را مشخص نمايد.
ساعت كار تالار بورس
معاملات بورس اوراق بهادار پنج روز در هفته به استثناي روزهاي تعطيل و پنج شنبه از ساعت 9 الي 12:30 انجام مي شود.
انجام معاملات توسط كارگزاران و به كمك سيستم رايانه اي انجام مي پذيرد.
شاخص هاي اصلي بازار سهام
سه شاخص اصلي به نام هاي :
1- شاخص قيمت و بازده (TEDPIX)
2- شاخص بازده نقدي (TEDIX)
3- شاخص كل قيمت سهام (TEPIX)
و همچنين چند شاخص قيمتي شامل :
1- شاخص مالي
2- شاخص صنعت
3- شاخص 50 شركت فعالتر (TX_50)
4- شاخص رشته هاي توليدي و صنعتي به تفكيك صنعت
5- شاخص هر شركت
براي سنجش فعاليت كل بازار، صنايع و شركت ها تعريف شده و براي هر يك از شركت هاي پذيرفته شده در بورس محاسبه و در چهارچوب گزارش ها و نشريات مختلف انتشار يافته توسط بورس اوراق بهادار ، در اختيار سرمايه گذاران و علاقه مندان به پيگيري تحولات بازار سرمايه در ايران قرار گرفته است.
همان طور كه گفته شد در بورس اوراق بهادار تهران سه شاخص اصلي مورد محاسبه قرار مي گيرد كه به طور خلاصه در ذيل به آنها اشاره شده است :
1- شاخص قيمت سهام :
ميانگين وزني نسبت هاي قيمتي سهام با وزني برابر ارزش سهام در زمان پايه كه با توجه به شاخص قيمتي به صورت زير به دست مي آيد :
2- شاخص قيمت و بازده نقدي :
اين شاخص برآيند حركت هاي قيمتي و بازده نقدي سهام در بورس اوراق بهادار تهران كه مي تواند بازده كل سرمايه گذاري را بر روي اوراق سهام در طي يك دوره معين نشان دهد. روش محاسبه اين شاخص همانند شاخص قيمت سهام است با اين تفاوت كه ارزش آن بايد به نسبت ارزش سود نقدي تخصيص يافته به هر سهم تعديل شود.
3- شاخص بازده نقدي سهام :
بر پايه تفاضل منطقي شاخص قيمت سهام از شاخص قيمت و بازده نقدي به دست مي آيد و ميزان بازده نقدي حاصل از سرمايه گذاري بر روي اوراق سهام را نشان مي دهد.
همچنين سازمان بورس اوراق بهادار به منظور تقويت اطلاع رساني به بازار سرمايه اقدام به انتشار دو شاخص جديد براي 50 شركت فعالتر كرده است. اين شاخص ها از مدت ها قبل به صورت آزمايشي در بورس اوراق بهادار تهران محاسبه و از ابتداي سال 1380 جهت اطلاع علاقه مندان به بازار سرمايه به طور روزانه منتشر مي شود.
ساختار بورس در ايران
طبق قانون قبلي بازار اوراق بهادار ، اركان حاكميتي ، تصدي گري و اجرايي در قالب شوراي بورس و سازمان كارگزاران بورس اوراق بهادار تهران در نظر گرفته شده بود. در حالي كه طبق قانون جديد بازار، بين وظايف حاكميتي (در قالب شوراي عالي بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار ) و وظايف اجرايي ( بورس ها بهمراه ساير اركان مثل كانون ها و....)، تفكيك صورت گرفته است .در ذيل به ارايه ساختار قبلي و جديد بازار اوراق بهادار پرداخته مي شود.
الف ـ ساختار قبلي بازار اوراق بهادار
طبق ماده 2 قانون تاسيس بورس اوراق بهادار (مصوب ارديبهشت 1345) اركان بورس عبارت بودند از: 1- شوراي بورس 2- هيات پذيرش اوراق بهادار 3- سازمان كارگزاران بورس 4- هيات داوري بورس.
- ماده 3 قانون قبلي تركيب شوراي بورس را متشكل از دادستان كل كشور (يا معاون او)، رييس كل بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران (يا قائم مقام او)، معاون وزارت اقتصاد، خزانه دار كل، رييس كانون بانك‌ها (يا نماينده او)، رييس اتاق صنايع و معادن ايران (يا نماينده او)، رييس اتاق بازرگاني تهران (يا نماينده او)، رييس هيات مديره بورس و سه نفر شخصيت مالي و اقتصادي (به پيشنهاد وزراي دارايي و اقتصاد و تصويب هيات وزيران) معرفي مي‌نمود كه رياست اين شورا به عهده رييس كل بانك مركزي بود.
اهم وظايف اين شورا عبارت بود از: تصويب آيين‌نامه‌ها، نظارت بر اجراي قانون، تجديدنظر در تصميمات هيات مديره، عضويت در هيات مديره، هيات پذيرش و هيات داوري .
- ماده 5 قانون قبلي، هيات پذيرش اوراق بهادار را ،متشكل از رييس هيات مديره بورس (يا قائم مقام او)، قائم مقام رييس كل بانك مركزي، يك نفر كارشناس نماينده كانون بانك‌ها، يك نفر كارشناس نماينده اتاق بازرگاني تهران، يك نفر كارشناس نماينده اتاق صنايع و معادن ايران و دو نفر حسابدار خبره معرفي مي كرد كه به منظور اخذ تصميم در خصوص رد يا قبول اوراق بهادار در بورس يا حذف آنها تشكيل مي‌شد. رياست هيات پذيرش با قائم مقام بانك مركزي بود.
- ماده 8 قانون قبلي نيز تاكيد داشت كه بورس به وسيله سازمان كارگزاران بورس اداره و اين سازمان به وسيله هيات مديره بورس متشكل از دو نفر كارگزار خصوصي، پنج نفر كارگزار حقوقي و يك نفر ناظر شوراي بورس مديريت مي‌شده است. اهم وظايف هيات مديره عبارت بودند از: اداره امور بورس، رسيدگي به درخواست متقاضيان كارگزاري، تنظيم و اعلان فهرست نرخ‌هاي اوراق بهادار، نظارت بر حسن انجام تعهدات كارگزاران و رفع اختلافات كارگزاران و تامين انتظامات بورس. همچنين طبق ماده 11 ،كارگزاران بورس به دو دسته، اولاً اشخاص حقيقي كارگزار و ثانياً موسسات مالي و اعتباري كه صلاحيت آنها به تاييد بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران رسيده باشد، تقسيم مي‌گرديد.
بالاخره ماده 17 قانون قبلي به معرفي آخرين ركن بورس ، يعني هيات داوري بورس مي‌پردازد. وظيفه هيات داوري، رسيدگي به اختلافات بين كارگزاران و خريداران و فروشندگان بود كه از يك نفر نماينده شوراي بورس، يك نفر نماينده مشترك اتاق صنايع و معادن ايران و اتاق بازرگاني تهران و يك نماينده وزير دادگستري (از بين قضات ديوان عالي كشور) به عنوان رييس هيات مديره تشكيل شده بود.
ب ـ ساختار بازار اوراق بهادار در قانون جديد
طبق ماده 2 تا 19 قانون بازار اوراق بهادار جمهوري اسلامي ايران (مصوب آذر 1384) ساختار بازار اوراق بهادار مي تواند به شرح ذيل طبقه بندي شود:
1- شوراي عالي بورس و اوراق بهادار 2- سازمان بورس و اوراق بهادار 3- بورس اوراق بهادار (بورس) 4- هيات داوري.
1- شوراي عالي بورس تصويب سياست‌هاي كلان بازار را بر عهده داشته و اعضاي آن عبارتند از: وزير امور اقتصادي و دارايي (رييس شورا)، وزير بازرگاني، رييس كل بانك مركزي، روساي اتاق بازرگاني و اتاق تعاون، دادستان كل كشور (يا معاون او)، يك نفر نماينده كانون‌ها، سه نفر خبره مالي از بخش خصوصي (به پيشنهاد وزير اقتصاد و تصويب هيات وزيران) و يك نفر خبره بخش خصوصي براي هر بورس كالايي (به پيشنهاد وزير ذيربط و تصويب هيات وزيران). اهم وظايف شورا عبارتند از: اتخاذ تدابير جهت ساماندهي و توسعه بازار اوراق بهادار، تعيين سياست‌ها و خط مشي بازار اوراق بهادار، تصويب ابزارهاي جديد مالي، صدور مجوز فعاليت بورس‌ها و ... .
2- سازمان بورس و اوراق بهادار، موسسه عمومي غيردولتي و داراي شخصيت حقوقي و مالي مستقل است. هيات مديره سازمان متشكل از 5 عضو از ميان افراد امين، داراي حسن شهرت و تجربه در رشته مالي از ميان كارشناسان بخش غير دولتي خواهند بود. اهم وظايف هيات مديره عبارتند از: تهيه آيين‌نامه‌هاي لازم براي اجراي قانون، تدوين دستور‌العمل‌هاي اجرايي، تصويب اساسنامه بورس‌ها و ... .
3- بورس اوراق بهادار بازاري متشكل و خودانتظام است كه در آن اوراق بهادار توسط كارگزاران مورد داد و ستد قرار مي‌گيرد. بورس در قالب شركت سهامي عام تاسيس و اداره مي‌شود و به اجراي سياست هاي كلي تعيين شده توسط شوراي عالي و سازمان بورس و اوراق بهادار مي پردازد. پذيرش اوراق بهادار در بورس طبق دستورالعملي است كه به پيشنهاد هر بورس و به تصويب سازمان مي‌رسد.
4- هيات داوري ، مرجع حل اختلافات بين كارگزاران، بازارگردانان و ساير اشخاص ذيربط ناشي از فعاليت حرفه‌اي آنها است. اين هيات متشكل از 3 عضو مي‌باشد. يك عضو توسط رييس قوه قضاييه از بين قضات با تجربه و دو عضو از بين صاحبنظران در زمينه‌هاي اقتصادي و مالي به پيشنهاد سازمان و تاييد شورا انتخاب مي‌شوند.
چگونگي پذيرش شركت‌ها در بورس
در حالي كه خصوصي‌سازي با تصويب لايحهء اجراي اصل «44» در مجلس قانونمند مي‌شود، واگذاري شركتهاي بزرگ دولتي، شكل جدي‌تري به خود مي‌گيرد.
چندي پيش كردزنگنه، مديرعامل سازمان خصوصي‌سازي از واگذاري 97 شركت دولتي خبر داد و گفت: «تاكنون بيش از 31 هزار ميليارد ريال از سهام شركتهاي دولتي به بخش خصوصي واگذار شده است و در واقع واگذاري 227 شركت تا پايان سال‌جاري در برنامهء دولت است.»
همچنين به گفتهء وي «واگذاري سهام 21 شركت نفت‌خيز همانند پتروشيمي، شركت نفت تبريز، اصفهان، چهار شركت گاز استاني و حفاري شمال و چند شركت نفتي به زودي صورت مي‌گيرد» و شركتهاي بيمهء البرز، آسيا و دانا نيز براي ورود به بورس آماده مي‌شوند.
همچنين عقدايي، معاون واگذاري و امور حقوقي سازمان خصوصي‌سازي اعلام كرده بود كه «بيش از يك ميليارد و 191 ميليون سهم به ارزش 300 ميليارد تومان از سهام شركتهاي خصوصي در ابتداي سال‌جاري تا پايان تيرماه واگذار شده است و در تيرماه سال‌جاري نيز بيش از 629 ميليون و 621 هزار سهم به ارزش 116 ميليارد تومان از سهام شركتهاي دولتي به بخش خصوصي واگذار شد.»
به گفتهء وي «عمده سهام‌هاي واگذار شده متعلق به شركت آلومينيوم ايران، فولاد و چند شركت مزايده‌اي ديگر بوده است و به زودي پنج درصد سهام مپنا نيز در بورس واگذار مي‌شود و واگذاري سهام دو شركت نشر گسترش صنعت سنگين و شركت مهندسي بازرگاني تجهيزات نيرو دستور جلسهء بعدي هيات عالي واگذاري است.»
اين درحالي است كه مزيت ورود به بورس بسياري از شركتهاي بزرگ سرمايه‌گذاري و بانك‌ها و موسسات غيراعتباري، شركتهاي بيمه، شركتهاي مالكيتي و مديريتي را بر آنها داشته است تا به منظور تامين نقدينگي، افزايش سرمايه و تداوم شركت زمينهء ورود شركت به بورس را فراهم‌كنند.
نيك مي‌دانيم از زمان تصويب قانون جديد بازار سرمايه (مصوب 1384) تاكنون بيش‌از 435 شركت مشمول قوانين و مقررات بورس اوراق بهادار شده‌اند كه سهام اين شركت‌ها از طريق بورس مورد دادوستد قرار مي‌گيرد.
جايگاه بورس در واگذاري سهام شركتهاي مشمول اصل «44» قانون اساسي از طريق بازار سرمايه به دليل ايجاد فرصت‌هاي برابر براي همه و جلوگيري از رانت اطلاعاتي و برقراري جريان شفاف اطلاع‌رساني و نقش بازار سهام در تضمين استفاده از روش‌هاي معتبر و سالم واگذاري بسيار پراهميت است.
مزيت‌هاي ورود به بورس به خصوص در شرايطي كه بورس از رونق كافي برخوردار است به قدري زياد است كه اهداف اوليهء بسياري از شركت‌ها را در زمان تاسيس به خود اختصاص داده است.
از آنجايي كه بسياري از شركت‌ها ورود به بورس را در برنامه‌هاي آتي خود قرار داده‌اند. يا در حال حاضر مشمول خصوصي‌سازي قرار گرفته‌اند، به برخي از شرايط پذيرش شركت‌ها در بورس كه توسط سازمان بورس اوراق بهادار منتشر شده است، اشاره مي‌كنيم.
فرآيند پذيرش شركت‌ها در بورس اوراق بهادار
گفتني است شركت‌ها به منظور پذيرش در بورس بايد مراحلي را طي كنند كه مهم‌ترين آن عبارت از معرفي توسط كارگزار رسمي بورس، ارايهء درخواست پذيرش توسط متقاضي، بررسي كلي متقاضي جهت حصول اطمينان از حداقل شرايط پذيرش، ارايهء مدارك و مستندات مورد نياز از طرف متقاضي و واريز حق كارشناسي است.
همچنين بررسي تفصيلي مدارك و مستندات و تهيهء گزارش كارشناسي و تصميم‌گيري در خصوص قبول يا رد پذيرش متقاضي در هيات پذيرش از ديگر مراحل پذيرش شركت‌ها در بورس است.
شرايط عمومي پذيرش در بورس
در ابتدا شركتهاي غيربورسي بايد داراي شرايط عمومي پذيرش در بورس اوراق بهادار باشند به اين معني كه اساسنامهء شركت بايد طوري تنظيم شده باشد كه حقوق سهام‌داران جزء در آن محفوظ باشد.
شركت‌ها بايد داراي نظام حسابداري مطلوب باشند و در مورد شركتهاي توليدي، سيستم حسابداري صنعتي استقرار داشته باشد. به علاوه دفاتر و حساب‌هاي شركت بايد براساس استانداردهاي حسابداري مصوب در كشور نگهداري شود. همچنين شركت متقاضي بايد گزارش‌هاي مالي حسابرسي شده را ارايه كند و اين گونه گزارش‌ها بايد توسط موسسات حسابرسي عضو جامعهء حسابداران رسمي و معتمد بورس تهيه شده باشد.
شركتي كه مي‌خواهد وارد بورس شود بايد تابعيت ايراني داشته باشد. از شخصيت حقوقي سهامي عام برخوردار باشد و حداقل يك سال از فعاليت شركت بعد از تاريخ بهره‌برداري گذشته باشد حداقل ميزان سرمايهء شركت براي ورود به تابلوي فرعي بورس اوراق بهادار 10 ميليارد ريال پرداخت شده است.
قابل توجه اين كه نبايد بيش از 90 درصد سهام شركت در دست كمتر از 10 سهام‌دار باشد و شش ماه پس از تاريخ درج حداقل 200 سهام‌دار داشته باشد.
همچنين درصد مالكيت دولت، وزارتخانه‌ها و موسسات دولتي و شركتهاي دولتي از شركتهاي متقاضي ورود به تابلوي فرعي حداكثر 70 درصد و براي ورود شركت‌ها به تالار اصلي حداكثر 49 درصد است.
گفتني است، شركت‌ها براي ورود به تابلوي فرعي بورس اوراق بهادار بايد در آخرين سال مالي خود سود كسب كرده باشند كه اين موضوع براي ورود به تالار اصلي به دو سال متوالي سود افزايش‌مي‌يابد.
ضمن اين كه حداقل نسبت مالكانهء شركت‌ها در تابلوي فرعي 20 درصد و در تالار اصلي 30 درصد است.
شرايط اختصاصي پذيرش شركتهاي سرمايه‌گذاري
شركتهاي سرمايه‌گذاري و شركتهاي مالكيتي و مديريتي از جمله شركت‌هايي هستند كه شرايط پذيرش آنها بسته به نوع شركت ذكر شده است.
شركت سرمايه‌گذاري به شركتي گفته مي‌شود كه هدف آن اعمال مديريت در شركتهاي سرمايه‌پذير نيست كه خود به دو نوع سرمايه‌گذاري ويژه و سرمايه‌گذاري تقسيم مي‌شود، اما شركتهاي مالكيتي و مديريتي شركت‌هايي را شامل مي‌شود كه ميزان مالكيت آنها در سهام شركتهاي سرمايه‌پذير امكان اعمال مديريت و يا اعمال نفوذ قابل ملاحظه را فراهم مي‌كند و به شركتهاي هلدينگ معروف هستند.
شركتهاي سرمايه‌گذاري ويژه بايد همواره _100 درصد منابع (مجموع OE و بدهي‌هاي بلندمدت) به سرمايه‌گذاري در اوراق بهادار و سپرده‌هاي بانكي اختصاص يابد. اين شركت‌ها نبايد بيش از پنج درصد منابع را در يك شركت سرمايه‌گذاري كنند و ميزان سرمايه‌گذاري بيش از پنج درصد سرمايه، سرمايه‌پذير نباشد. ضمن اين كه با شركتهاي سرمايه‌پذير نبايد مديرعامل يا اعضاي هيات مديرهء مشترك داشته باشند و حداقل دو نفر از اعضاي هيات مديره داراي سوابق علمي و تجربي مالي باشند.
شركتهاي سرمايه‌گذاري، شركت‌هايي هستند كه همواره بايد حداقل 80 درصد منابع (مجموع OE و بدهي‌هاي بلندمدت) به سرمايه‌گذاري در اوراق بهادار و سپرده‌هاي بانكي تخصيص يابد و اين شركت‌ها نبايد بيش از 10 درصد منابع را در يك شركت سرمايه‌گذاري كنند و ميزان سرمايه‌گذاري بيش از 10 درصد سرمايه، سرمايه‌پذير نباشد.
همچنين اعضاي هيات مديرهء اين شركت‌ها هم نبايد با شركتهاي سرمايه‌پذير مشترك باشد، اما در شركتهاي مالكيتي و مديريتي بايد همواره حداقل 80 درصد منابع ( OE و بدهي‌هاي بلندمدت) به سرمايه‌گذاري در اوراق بهادار و سپرده‌هاي بانكي تخصيص يابد.
ضمن اين كه اين شركت‌ها نيز مجاز نيستند بيش از 10 درصد منابع را در يك شركت سرمايه‌گذاري كنند و ميزان سرمايه‌گذاري بيش از 10 درصد سرمايه، سرمايه‌پذير نباشد و همچنين بايد داراي صورت‌هاي مالي حسابرسي شدهء يك دورهء‌مالي باشند.
شرايط اختصاصي پذيرش انواع شركت‌ها در بورس
در اين جا به بررسي شرايط پذيرش شركتهاي بيمه، بانك‌ها و موسسات اعتباري غيربانكي، شركتهاي خدمات انفورماتيك و شركتهاي ليزينگ مي‌پردازيم.
شركتهاي بيمه
شركتهاي بيمه بر اساس اطلاعيهء سازمان بورس بايد داراي مجوز از بيمهء مركزي ايران باشند و بيش از 10درصد سهام آن متعلق به دولت و شركتهاي دولتي نباشد. همچنين نبايد سهام‌داران حقيقي و حقوقي غيردولتي اين شركت‌ها بيش از 10 درصد كل سهام را در اختيار داشته باشند. ضمن اين‌كه اين شركت‌ها حق ندارند بيش از پنج درصد سهام ساير شركتهاي بيمه‌اي پذيرفته شده در بورس را خريداري كنند.
گفتني است، گزارش حسابرس عضو جامعهء حسابرسي براي دو دورهء متوالي پيش از تاريخ پذيرش و به‌خصوص گزارش آخر حسابرس غيرمشروط و يا حداقل فاقد شروط سود و زياني باشد. همچنين اين شركت‌ها بايد برنامهء عملياتي جامع و صورت‌هاي مالي برآوردي حداقل براي سه سال آتي داشته باشند.
بانك‌ها و ساير موسسات اعتباري غيربانكي
اين شركت‌ها بايد ضوابط تعيينشده طبق تاييديهء‌بانك مركزي را رعايت كنند. گزارش حسابرس عضو جامعهء رسمي براي دو دورهء متوالي پيش از تاريخ پذيرش و به خصوص گزارش آخر حسابرس غيرمشروط و يا حداقل فاقد شروط سود و زياني باشد.
گفتني است، رعايت نسبت كفايت سرمايه در اين شركت‌ها الزامي است و اين شركت‌ها بايد برنامهء عملياتي جامع و صورت‌هاي مالي برآوردي حداقل براي سه سال آتي داشته باشند.
ضمن اين‌كه اين شركت‌ها نبايد سهام‌دار بيش از 10 درصدي داشته باشد. همچنين درخصوص بانك‌ها و موسسات اعتباري غيربانكي بايد خاطرنشان كرد كه حداقل 10 درصد از كل سهام به عنوان عرضهء اوليه به عموم عرضه شود و ظرف شش‌ماه تعداد سهام‌داران نبايد كمتر از يك هزار سهام‌دار باشد.
شركتهاي خدمات انفورماتيك
اين شركت‌ها در گروه يك طبقه‌بندي شوراي انفورماتيك قرار داشته باشند و ضروري است چنين شركت‌هايي توان انجام تعمير و نگهداري شبكهء Mine و Mini Main را دارا بوده و حداقل پنج‌سال در اين زمينه فعاليت داشته باشند.
تنوع فعاليت در زمينهء خدمات كامپيوتري و ارايهء گزارش دبيرخانهء بورس دربارهء روش تعيين قيمت بر اساس قيمت بازار و موارد اختلاف آن با روش‌جاري قيمت‌گذاري در بورس الزامي است.
شركتهاي ليزينگ
اين شركت‌ها بايد حداقل يك‌سوم سهام آنها متعلق به بانك‌ها يا شركتهاي پذيرفته شده در بورس باشد كه به منظور اعطاي تسهيلات جهت فروش محصولات آنها تاسيس شده است. همچنين كفايت سرمايه و تركيب تسهيلات اعطا شده، داشتن ذخيرهء كافي براي مطالبات معوق و روش محاسبهء ذخيرهء مطالبات مشكوك‌الوصول يا تاييد حسابرس به بورس از شرايط پذيرش اين شركت‌ها در بورس است. همچنين نبايد دعاوي مطروحه داراي اثر قابل ملاحظه باشد و حداقل 15 درصد از كل سهام به عنوان عرضهء‌اوليه بر عموم عرضه شود.
دستورالعمل پذيرش سهام دولت در بورس در جريان خصوصي‌سازي
در مورد شركتهاي دولتي كه مقرر است سهام آنها در جريان برنامه‌هاي خصوصي‌سازي دولت از طريق سازمان بورس اوراق بهادار واگذار شود، مقرر شد درخواست‌هاي مورد نظر در هيات پذيرش مطرح شود و چنانچه سودآوري بالقوهء شركت مورد تاييد هيات پذيرش قرار گرفت، رعايت شرط دورهء سودآوري براي آنها الزامي نباشد. در اين‌گونه موارد تصميم هيات پذيرش قابليت اجرايي داشته و نيازي به طرح مجدد در شوراي بورس ندارد.
مدارك و مستندات مورد نياز جهت بررسي درخواست پذيرش
1- مدارك و مستندات مورد نياز جهت بررسي درخواست پذيرش
2- پرسشنامهء پذيرش
3- اميدنامه بر اساس ساختار تعيينشده توسط بورس
4- تعهدنامهء ناشران اوراق بهادار
5- گزارش‌هاي مالي سالانه مربوط به حداقل دو دورهء مالي اخير به همراه گزارش حسابرس و بازرس قانوني
i تبصره: چنانچه ارسال درخواست پذيرش، شش ماه بعد از پايان سال مالي باشد. ارايهء صورت‌هاي مالي ميان‌دوره‌اي، شامل ترازنامه و صورت‌حساب سود و زيان حسابرسي شده، ضروري است.
6- گزارش بودجهء سال مالي جاري و آتي (حسابرسي شده)
7- گزارش هيات مديرهء براي ارايه در مجامع عمومي حداقل دو سال مالي اخير
8- صورت‌جلسات مجامع عمومي در حداقل دو سال مالي اخير
9- برنامهء كسب و كار( Business Plan ) براي حداقل سه سال آينده و بر اساس ساختار پيشنهادي بورس
10- آخرين اساسنامهء ثبت شده
11- آگهي‌هاي مربوط به تاسيس و ثبت شركت و هر گونه تغييرات در اساسنامهء مندرج در روزنامهء رسمي
12- يك نمونه از سهام شركت ممهور به مهر باطل شد
13- تصوير قراردادهاي مهم متقاضي كه در پرسشنامه آمده است
14- اسامي هيات مديره و مديران ارشد به همراه درصد مالكيت خود و وابستگان درجه يك آنها
15- يك نسخه از آخرين نمودار سازماني به همراه آخرين تغييرات
16- برنامه‌هاي توسعه و تكميل در دو سال آينده به انضمام گزارشي كه نشان‌دهندهء برآورد هزينه‌هاي برنامه و منابع تامين آنها و توجيه‌پذيري مالي، اقتصادي و فني باشد.
17- يك نسخه از آخرين مفاصاحساب مالياتي و برگه‌هاي تشخيص ماليات پنج سال گذشته
18- معرفي‌نامهء رسمي كارگزار/ كارگزاران
19- رونوشت قرارداد شركت با كارگزار/ كارگزاران معرف
20- مصوبهء مجمع عمومي صاحبان سهام مبني بر موافقت با پذيرش اوراق بهادار در بورس
21- گواهي مبني بر تامين پوشش‌هاي بيمه‌اي كافي براي اموال و دارايي‌هاي شركت و تعهد به تداوم آن
22- اصل رسيد پرداخت كارمزد بررسي درخواست پذيرش
23- آخرين نامهء مديريت تهيه شده توسط حسابرسان مستقل شركت
24- گزارش آخرين اقدامات انجام شدهء مسوولين شركت در خصوص بندهاي شرط گزارش حسابرس مستقل و بازرس قانوني
